Silover Haber Merkezi
Hayvan sağlığı ve dünya ekonomisi için büyük tehdit oluşturan şap hastalığı (Ayak ve Ağız Hastalığı – AAH), hayvan popülasyonları arasında hızla yayılma kapasitesiyle bilinmektedir. Bu yıkıcı viral hastalığın ilk tanımlanması ve bilimsel olarak kayda geçmesi, hayvan hastalıkları tarihindeki önemli dönüm noktalarından biridir.
Tarihsel Kökenler: 16. Yüzyıldan İlk Bilimsel Tanımlamaya
Şap hastalığı, hayvanlarda salgın bir hastalık olarak 16. yüzyıldan beri bilinmektedir. Hastalıkla ilgili ilk yazılı tanım ise 1546 yılında Hieronymus Fracastorius tarafından yapılmıştır. Fracastorius, Kuzey İtalya’da 1514 yılında sadece sığırları etkileyen ve “olağandışı” olarak nitelendirdiği bir hastalığı tarif etmiştir. Ancak hastalığın bilimsel olarak ilk kez belgelenmesi 1870 yılında gerçekleşmiştir. Hastalığın bir virüsten kaynaklandığı, yani “filtre edilebilir bir bulaşıcı ajan” olduğu ise 1897 yılında Loeffler ve Frosch tarafından gösterilmiştir. Bu keşif, şap virüsünü omurgalılarda keşfedilen ilk virüs yapmıştır.
Coğrafi Yayılım ve Önemli Salgınlar
Şap hastalığı, erken dönemlerden itibaren küresel çapta hayvan hareketliliği ve ticaretle birlikte yayılım göstermiştir. Almanya’da 1754’te, Büyük Britanya’da ise ilk olarak Ağustos 1839’da kaydedilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk kez 1870’te görülmüş ve 1929’da eradike edilmiştir. Türkiye’de ise şap hastalığına dair ilk istatistiki bilgiler 1914 yılında yayımlanmıştır.
Güncel Durum ve Mücadele
Günümüzde şap hastalığı, özellikle Asya, Afrika ve Güney Amerika’nın bazı bölgelerinde endemik olmaya devam etmektedir. Hastalık, çift tırnaklı hayvanları (sığır, koyun, keçi, domuz, antilop, geyik, bizon) etkileyen oldukça bulaşıcı ve bazen ölümcül olabilen viral bir hastalıktır. Yüksek ateş, ağız içinde ve tırnaklarda oluşan veziküller (kabarcıklar), topallık ve iştahsızlık gibi belirtilerle seyreder. Hastalığın hayvanlarda verim düşüklüğüne, genç hayvanlarda ise ölümlere yol açması, hayvancılık sektörü için ciddi ekonomik kayıplara neden olmaktadır.
Şap virüsünün yedi ana serotipi ve birçok alt tipi bulunmaktadır, bu da aşılama çalışmalarını zorlaştırmaktadır, zira bir serotipe karşı kazanılan bağışıklık diğerlerine karşı koruma sağlamaz. Hastalığın kontrolü ve yayılmasının önlenmesi için aşılama, sıkı biyogüvenlik önlemleri, hayvan hareketlerinin kısıtlanması, erken teşhis ve karantina uygulamaları büyük önem taşımaktadır. Uluslararası ticaret ve gıda güvenliği açısından da şap hastalığı, her zaman en önemli kısıtlamalardan biri olmuştur. Bilim dünyası, bu hastalığın daha iyi anlaşılması ve küresel olarak kontrol altına alınması için çalışmalarına devam etmektedir.
